Het is een bekend beeld in veel Amerikaanse televisieseries: de ‘mugshot’ van een verdachte op het politiebureau. Hoe gaat dat eigenlijk in Nederland? Moet je als verdachte op de foto, of mag je ook weigeren? En mag de politie bij iedere verdenking vingerafdrukken afnemen? Je leest er meer over in dit blog.
1. Hoe wordt de identiteit van een verdachte vastgesteld?
Basisgegevens vaststellen
Voor de politie is het een vanzelfsprekend belang om de identiteit van een verdachte te achterhalen. In artikel 27a van het Wetboek van Strafvordering (Sv) is de algemene regeling neergelegd over de wijze waarop de identiteit moet worden vastgesteld. Dit artikel bepaalt dat de verdachte door de daartoe bevoegde ambtenaren gevraagd wordt naar zijn volledige naam, geboorteplaats, geboortedatum en zijn (feitelijke) verblijfplaats.
Hoofdregel: identiteitsbewijs
Om enkele van die gegevens te verifiëren wordt ook het identiteitsbewijs, zoals een paspoort of rijbewijs, gecontroleerd. Deze wijze van identificatie vormt de ‘hoofdregel’ en is in veel gevallen voldoende. Daarbij is het dus niet nodig om vingerafdrukken of zogeheten ’gelaatsfoto’s’ te maken. Die bevoegdheid komt de politie enkel toe in de gevallen zoals vermeld in artikel 55c lid twee en drie Sv.
Uitzondering: foto’s en vingerafdrukken
De wettelijke bevoegdheid om vingerafdrukken bij een verdachte af te nemen of van hem een foto te maken volgt uit het tweede en derde lid van artikel 55c Sv.
Uit het tweede lid volgt dat deze wijze van identificatie enkel mag plaatsvinden bij een verdenking van een misdrijf waarvoor voorlopige hechtenis is toegelaten. Dat zijn, behoudens enkele uitzonderingen, misdrijven waar een maximumstraf van vier jaar of meer gevangenisstraf op staat. Dat blijkt uit het eerste lid van artikel 67 Sv. Het kan zijn dat iemand wordt aangehouden op verdenking van een dergelijk misdrijf, maar het is ook denkbaar dat een niet-aangehouden verdachte wordt uitgenodigd voor verhoor. Ook in dat laatste geval is de politie bevoegd om vingerafdrukken af te nemen en een gelaatsfoto te maken.
Het derde lid van artikel 55c bevat een uitbreiding op de regel uit lid 2: de (hulp)officier van justitie kan voor iedere verdachte bevelen dat er foto’s en vingerafdrukken worden gemaakt indien er twijfel bestaat over de identiteit. Dat suggereert dat het hier enkel om gevallen gaat waarin de eerder besproken wijze van identificatie uit artikel 27a Sv niet succesvol is geweest.
Lees ook: Uitgenodigd voor politieverhoor: wat nu?
2. Mag ik een foto of vingerafdruk weigeren?
Medewerking niet verplicht
Een bevoegdheid van de politie betekent niet altijd ook een plicht tot medewerking van de verdachte of andere betrokkene, al kán dat wel het geval zijn. Zo kan de aangehouden verdachte strafbaar zijn voor ‘wederspannigheid’ zoals bedoeld in artikel 180 van het Wetboek van Strafrecht (Sr).
Gepast geweld
Maar de persoon die staande wordt gehouden ter identificatie krachtens artikel 52 Sv is geenszins verplicht om te blijven staan. Daarbij moet wel worden vermeld dat de politieagent op zijn beurt weer bevoegd is om met gepast geweld te zorgen dat de identificatie kan plaatsvinden.
Weigering niet strafbaar
Eenzelfde soort constructie is van toepassing op het maken van foto’s en vingerafdrukken op het politiebureau. Uit de wet volgt de bevoegdheid van de politie om deze handelingen te verrichten, maar er is geen rechtsregel waaruit volgt dat de verdachte verplicht is om hieraan mee te werken. De Hoge Raad heeft in 2018 bepaald dat het niet meewerken inderdaad geen strafbaar feit oplevert.
Dulden verplicht
Is het simpelweg weigeren van medewerking dan een oplossing? Waarschijnlijk niet. Een (weigerende) verdachte kan namelijk gedwongen worden om de afname van vingerafdrukken en het maken van een foto te dulden. Dat betekent dus dat de politie een verdachte fysiek kan dwingen. Hierin bestaat een overeenkomst met het moeten dulden van een beperkte hoeveelheid fysieke dwang om een smartphone te ontgrendelen.
Lees ook: Mag de politie zomaar mijn smartphone uitlezen?
3. Mijn zaak eindigt, wat gebeurt er met mijn gegevens?
Vingerafdrukken en gelaatsfoto’s zijn uiteraard zeer privacygevoelig. U wilt natuurlijk niet dat de politie onterecht of langer dan noodzakelijk beschikt over dergelijke gegevens. De regels over de opslag en verwerking van deze gegevens staan in het ‘Besluit identiteitsvaststelling verdachten en veroordeelden’ (het Besluit).
Vrijspraak, ontslag van alle rechtsvervolging of sepot
Artikel 5 van het Besluit regelt de gevallen waarin iemand niet langer als verdachte wordt aangemerkt. Dat kan bijvoorbeeld zijn omdat uw zaak wordt geseponeerd wegens gebrek aan bewijs of wanneer u wordt vrijgesproken. Volgens het eerste lid van dit artikel worden de vingerafdrukken en gelaatsfoto’s direct na een dergelijke beslissing verwijderd.
U kunt, al dan niet met hulp van een advocaat, nagaan of dit ook daadwerkelijk is gebeurd. Bijvoorbeeld door bij de politie een verzoek in te dienen tot het inzien van de van u geregistreerde gegevens.
Lees ook: Vervolgen of niet? De verschillende afdoeningsmogelijkheden in strafzaken
Lees ook: Schadevergoeding bij onterechte vrijheidsbeneming
4. Conclusie
In dit blog is besproken wanneer de politie bevoegd is om een gelaatsfoto te maken en vingerafdrukken af te nemen van een verdachte. Hoewel het niet strafbaar is om dit te weigeren, is de politie bevoegd om een verdachte te dwingen om dit te dulden. Zodra iemand niet meer als verdachte kan worden aangemerkt, behoren de gegevens direct te worden verwijderd. Bent u als verdachte aangemerkt? Dan is het verstandig om direct contact op te nemen met een deskundige advocaat die u kan adviseren en bijstaan.
Meer informatie of hulp nodig?
Wat zijn de kosten?
Klik hier voor meer informatie over de wijze waarop uw advocaatkosten kunnen worden vergoed en welke betalingsmethoden ons kantoor hanteert.