Het nieuwe Wetboek van Strafvordering: een overzicht | Advocatenkantoor El Hannouche B.V.

De samenleving innoveert en digitaliseert in een hoog tempo. Het tot nu toe geldende Wetboek van Strafvordering stamt uit 1838 en 1926 en sluit niet altijd voldoende aan bij de eisen van de moderne maatschappij. De wetgever vindt het daarom wenselijk dat het Wetboek van Strafvordering wordt gewijzigd.

Een eerste stap tot een nieuw Wetboek van Strafvordering werd genomen op 19 juni 2014 op het congres ‘Modernisering Wetboek van Strafvordering’. Tijdens dit congres konden wetenschappers en beroepsuitoefenaars zoals advocaten en juristen hun visie geven over een herziening van het Wetboek van Strafvordering: een wetboek dat gemakkelijker in het gebruik moet zijn, de kwaliteit van de strafrechtspleging moet verhogen en daarnaast de prestaties van de strafrechtsketen zal verbeteren.

In dit artikel wordt kort uiteengezet wat zal worden gewijzigd of vernieuwd ten opzichte van ons huidig Wetboek van Strafvordering. Maar eerst zal worden ingegaan op wat het voornemen inhoudt dat het nieuwe Wetboek van Strafvordering gemakkelijker in het gebruik moet zijn, de kwaliteit van de strafrechtspleging moet verhogen en de prestaties van de strafrechsketen zal verbeteren.

1. Vergemakkelijking gebruik

Het nieuwe Wetboek van Strafvordering krijgt acht boeken die voorzien zijn van een andere indeling ten opzichte van ons huidig Wetboek van Strafvordering dat bestaat uit vijf boeken. De ingewikkelde nummering van wetsartikelen zal vervangen worden door een overzichtelijke en eenvoudig te raadplegen nummering. De wetsbepaling zelf zal onderhevig zijn aan een strakke redactie. Hierdoor wordt de wetsbepaling duidelijker en makkelijkere te lezen.

Een ander probleem van ons huidig Wetboek van Strafvordering is dat Europese richtlijnen lastig te implementeren zijn in dit wetboek. De bedoeling is dat het nieuwe Wetboek van Strafvordering meer ruimte biedt om te voldoen aan onze Europese verplichting tot implementatie van richtlijnen.

2. Verhoging kwaliteit strafrechtspleging

In de huidige maatschappij hebben zich nieuwe vormen van criminaliteit ontwikkeld door technologische vooruitgang. Hierdoor is het van belang dat het nieuwe Wetboek van Strafvordering hierbij aansluit. Het nieuwe Wetboek van Strafvordering moet dus onafhankelijk van de technologie kunnen functioneren.

Een technologische vooruitgang is digitalisering. Een van de speerpunten hierbij is dat het papieren strafproces vervangen wordt door een digitaal strafproces. Processtukken kunnen door een elektronische handtekening ondertekend worden en via een beveiligde webportaal ingediend worden. Daarnaast worden deze processtukken digitaal aangeleverd aan de betrokken partijen.

Ook moet er een duidelijkere regeling komen inzake de bevoegdheden van de diverse procespartijen. Een hoog niveau van (internationale) rechtswaarborgen moet daarbij in acht worden genomen. Hierbij is het uit artikel 6 EVRM voortvloeiende recht op een eerlijk proces van groot belang.

Verder wordt in het nieuwe Wetboek van Strafvordering meer nadruk gelegd op het voorbereidende onderzoek. Het voorbereidend onderzoek, waarin een feitenkwalificatie plaatsvindt, bepaalt voornamelijk het verdere verloop van het strafproces. Het vroegtijdig horen van getuigen en het tijdig uitvoeren van overig relevant onderzoek bevordert de kwaliteit van het strafproces en kan ertoe bijdragen dat gerechtelijke dwalingen worden voorkomen.

3. Verbetering prestaties strafrechtsketen

Zoals uiteengezet, wordt het papieren strafproces vervangen door een digitaal strafproces. De Minister van Veiligheid en Justitie verwacht dat dit ervoor moet zorgen dat de doorlooptijden korter worden. In het nieuwe Wetboek van Strafvordering moeten de procedures in het voorbereidende onderzoek, de berechting en de tenuitvoerlegging gestroomlijnder gaan plaatsvinden.

Verwacht wordt dat dit een reductie van administratieve lasten zal opleveren. Het is de bedoeling dat door het digitale strafproces en de betere stroomlijning van de verschillende fases van het strafproces de prestaties van de strafrechtsketen worden verhoogd.

4. De wijzigingen

Het huidige Wetboek van Strafvordering zal zoals eerder vermeld, gewijzigd worden naar acht boeken. De wetgever zal per boek een apart wetsvoorstel indienen. Bij elk wetsvoorstel wordt dan aangegeven hoe de verschillende onderwerpen een vermelding krijgen in dit boek. Een complete uiteenzetting van de (mogelijke) wijzigingen reikt te ver. De belangrijkste wijzigingen zullen hieronder kort aan bod komen.

Boek 1: Algemene bepalingen

Rechter-commissaris: de rol van de rechter-commissaris wordt verder versterkt. Getuigen worden al in een vroeg stadium gehoord door de rechter-commissaris. De Minister van Veiligheid en Justitie onderzoekt of het ook mogelijk is dat de verdachte in bepaalde gevallen bij dit getuigenverhoor door de rechter-commissaris aanwezig is. Ook wordt getracht naar een betere afstemming tussen de rechter-commissaris en de uiteindelijke zittingsrechter te werken.
Getuigen: in het nieuwe wetboek is het plan een hoofdstuk op te nemen waarin de rechten en verplichtingen van de getuige worden vastgelegd.
Verschoningsrecht: de Minister van Veiligheid en Justitie onderzoekt of de regels inzake het verschoningsrecht, waaronder ook het professionele verschoningsrecht valt, aangepast kunnen worden. De jurisprudentie van de Hoge Raad inzake het verschoningsrecht zal worden gecodificeerd in het nieuwe Wetboek van Strafvordering.

Boek 2: Voorbereidend onderzoek

Rechtsbeginselen: de rechtsbeginselen subsidiariteit, inhoudende dat het minst ingrijpende dwangmiddel toegepast dient te worden, en proportionaliteit, inhoudende dat het toegepaste dwangmiddel ook in redelijke verhouding staat tot het beoogde doel, worden gecodificeerd en krijgen daarmee een wettelijke basis.
Verdenkingscriteria: in ons huidig Wetboek van Strafvordering wordt als criterium voor toepassing van bepaalde bevoegdheden (uitgeoefend door het Openbaar Ministerie) gehanteerd dat sprake moet zijn van verdenking van een misdrijf waarvoor voorlopige hechtenis is toegelaten. Dit is slechts één van de criteria aangezien ons huidig Wetboek van Strafvordering nog vele criteria kent. In het nieuwe Wetboek van Strafvordering worden deze vereenvoudigd. De Minister van Veiligheid en Justitie onderzoekt of het mogelijk is een verdachte een vrijheidsbeperkende en gedragsbeïnvloedende maatregel op te leggen. In ons huidige Wetboek van Strafvordering kan de rechter-commissaris enkel de voorlopige hechtenis en bewaring bevelen.
Lichamelijk onderzoek: in het nieuwe Wetboek van Strafvordering zullen de afgrenzingen tussen het onderzoek aan kleding, aan het lichaam en in het lichaam worden verduidelijkt en komt er een wettelijke grondslag voor strafvorderlijk onderzoek aan het lichaam van overleden personen.
Inbeslagname: de regeling inzake inbeslagname van goederen en de vergaring van vastgelegde gegevens wordt aangepast naar de huidige stand van de technologie. Het huidig Wetboek van Strafvordering geeft bijvoorbeeld geen regeling over inbeslagname van informatie die vastgelegd is in een cloud(omgeving).
Voorlopige hechtenis: het wordt mogelijk de voorlopige hechtenis te verlengen van 90 dagen naar 1 jaar, in de zaken waarin het voorbereidend onderzoek niet binnen de 90 dagen kan worden afgerond. Na het verstrijken van de 90 dagen kan de rechter op verzoek van het Openbaar Ministerie de termijn met telkens 90 dagen verlengen met een maximum van 1 jaar.

Boek 3: Buitengerechtelijke afdoeningsvormen en vervolging

Sepot: een verdachte heeft wanneer de vervolging is ingezet maar deze niet wordt vervolgd recht op een kennisgeving van niet verdere vervolging. Nu is dat in een beperkt aantal gevallen het geval. Deze regeling wordt in het nieuwe Wetboek van Strafvordering uitgebreid. De verdachte weet dus eerder waar hij aan toe is.

Boek 4: Berechting

Getuigenverzoeken: in het nieuwe Wetboek van Strafvordering komt één criterium voor de beoordeling van getuigenverzoeken waar dat er nu twee zijn. In dit criterium staat voorop dat het verzoek tot een getuigenverhoor tijdig moet worden gedaan.
Audio-opname: er komt een regeling die het mogelijk maakt om audio-opname van de terechtzitting te maken. De griffier kan gesteund door deze opnames het proces-verbaal van de terechtzitting beter uitwerken. Ook kan de verdediging nadien de terechtzitting terugluisteren.
Bewijsregeling: in ons huidig Wetboek van Strafvordering is geen regeling opgenomen voor het gebruik van beeld- en geluidsopnamen als bewijs. Nu valt dit onder de eigen waarneming van de rechter. In het nieuwe wetboek krijgt dit een wettelijke grondslag. Ook zal de jurisprudentie over de auditu-verklaringen (van horen zeggen door een niet-getuige) en verklaringen van medeverdachten gecodificeerd worden en zodoende ook een wettelijke grondslag krijgen.

Boek 5: Rechtsmiddelen

Hoger beroep: intrekking van het hoger beroep is nu mogelijk zolang er nog geen inhoudelijke behandeling tijdens de terechtzitting heeft plaatsgevonden. De bedoeling is dat er een regeling komt die het mogelijk maakt dat het hoger beroep alleen nog ingetrokken kan worden gedurende een vaste termijn vóór de terechtzitting. Ook moeten de grieven, de bezwaren tegen de uitspraak van een lagere rechter, in een eerder stadium ingediend worden.
Getuigenverzoeken: ook hier geldt dat deze regeling zodanig wordt aangepast dat verzoeken tot het horen van getuigen in een vroeg stadium, dus tijdig, moeten worden ingediend.

Boek 6: Bijzondere procedures

Jeugdstrafrecht: procedurele rechten van minderjarige verdachten worden in bepaalde gevallen ook aan jongvolwassenen toegekend.
Schikking: bij de ontneming van wederrechtelijk verkregen voordeel worden de mogelijkheden verruimd om een schikking aan te gaan.
Schadevergoeding: in het nieuwe Wetboek van Strafvordering wordt een duidelijkere regeling opgenomen over de vergoeding van kosten en schade opgelopen door overheidsoptreden in strafrechtelijke zaken.

Boek 7: Internationale samenwerking

Samenwerking: de regeling met betrekking tot internationale samenwerking is complex. Door de vele toevoegingen vanuit het internationale en Europese recht is deze regeling onoverzichtelijk geworden. De gehele regeling vanaf het verzoek tot het uitoefenen van bevoegdheden zal worden herzien en vereenvoudigd.

Boek 8: Tenuitvoerlegging

Sancties: de sancties zullen per overtreding of misdrijf worden opgenomen in één algemeen deel. Dit betekent dat de sancties uit bijzondere wetten (zoals bijvoorbeeld de Opiumwet) worden opgenomen in dit algemene deel. Dit is inzichtelijker voor juristen en andere professionals.

5. Conclusie

Het nieuwe Wetboek van Strafvordering heeft de pretentie dat het in vergelijking met ons huidig Wetboek van Strafvordering gemakkelijker in het gebruik zal zijn, de prestaties van de strafrechtsketen verhoogt en de kwaliteit van de strafrechtspleging zal verbeteren.

Door de nieuwe nummering en de eenvoudigere opzet van het nieuwe Wetboek van Strafvordering is de verwachting dat het daadwerkelijk gemakkelijker in het gebruik zal zijn voor juristen en andere professionals. De prestaties van de strafrechtsketen kunnen verhoogd worden door de kortere doorlooptijden die mogelijk zijn door het hanteren van onder meer een digitaal strafprocesdossier hetgeen overigens onontbeerlijk lijkt in een tijd van steeds verdergaande digitalisering.

Of de kwaliteit van de strafrechtspleging daadwerkelijk zal worden verbeterd, valt nog te bezien. De nieuwe regeling inzake inbeslagname van bijvoorbeeld informatie vastgesteld via clouddiensten en andere nieuwe technologieën kan worden beschouwd als een verbetering van de kwaliteit van de strafrechtspleging. De vraag is of deze regeling nieuwe(re) technologieën ook daadwerkelijk kan bijbenen. Daartegenover staat dat de kwaliteit van de strafrechtspleging erbij gebaat is dat de jurisprudentie van de Hoge Raad met betrekking tot belangrijke strafrechtelijke rechtsbeginselen een wettelijke basis krijgt.