Is polygamie toegestaan? | Advocatenkantoor El Hannouche B.V.

Buiten de westerse wereld komt polygamie geregeld voor. Bij polygamie is meestal sprake van een huwelijk tussen een man en meerdere vrouwen. Met de komst en aanwezigheid van niet-westerse migranten in Nederland komt ook steeds vaker de vraag aan de orde of en in hoeverre polygamie in Nederland mogelijk is. In dit artikel bespreken we wat in Nederland wel en niet toegestaan is en wat de gevolgen zijn van de verschillende relatievormen.

Wat is polygamie?
Is een meervoudige relatie toegestaan in Nederland?
Wordt een polygaam huwelijk erkend in Nederland?
Wat zijn de gevolgen van polygamie?
Wat zijn de gevolgen voor kinderen bij een polyrelatie?
Wat zijn de gevolgen voor partners bij een polyrelatie?
Conclusie

1. Wat is polygamie?

Polygamie is een huwelijk, of geregistreerd partnerschap, waarbij een persoon meerdere partners tegelijk heeft en staat tegenover monogamie waarbij sprake is van een huwelijk tussen twee personen. Traditioneel is het monogame huwelijk een huwelijk tussen een man en een vrouw.

In Nederland, en in sommige andere westerse landen, is die definitie uitgerekt zodat daaronder inmiddels ook het huwelijk tussen een man en een andere man valt en het huwelijk tussen een vrouw en een andere vrouw. In de meeste landen van de wereld is het zogeheten homohuwelijk verboden.

1.1. Polyrelatie

Polygamie dient onderscheiden te worden van andere vormen van meervoudige relaties. Zo is het namelijk ook mogelijk om meerdere levenspartners te hebben zonder enige vorm van huwelijkssluiting, registratie of ceremonie. Dit wordt ook wel een polyrelatie of polyamorie genoemd.

Daarnaast bestaat de mogelijkheid dat zonder instemming een meervoudige relatie wordt aangegaan. Dit wordt in het algemeen als vreemdgaan, overspel of bij een huwelijk als echtbreuk, aangeduid.

Het polygame huwelijk kan verschillende vormen aannemen afhankelijk van het geslacht van de verschillende echtgenoten, het aantal echtgenoten en de vraag of het huwelijk geregistreerd is en hoe. We zullen hierna op al deze aspecten van het polygame huwelijk ingaan.

1.2. Geslacht echtgenoten

Als het gaat om de geslachten van de betrokken huwelijkspartners dan kennen we binnen polygamie twee belangrijke onderverdelingen die we hierna zullen bespreken.

Polygynie

We spreken van polygynie, of veelwijverij, indien sprake is van een huwelijk tussen een man en meerdere vrouwen. Polygynie komt veel voor in de wereld in het bijzonder buiten de westerse wereld.

Binnen alle monotheïstische godsdiensten (jodendom, christendom en islam) bestaan stromingen die polygynie toestaan of zelfs aanmoedigen. Maar ook buiten religieuze groeperingen komt polygynie regelmatig voor in het bijzonder binnen bepaalde elitaire kringen.

Polyandrie

We spreken van polyandrie indien sprake is van een huwelijk tussen een vrouw en meerdere mannen. In tegenstelling tot polygynie komt polyandrie bijna niet meer voor.

Omdat de term ‘polygamie’ in de volksmond over het algemeen wordt gebruikt voor een huwelijk tussen een man en meerdere vrouwen zullen wij dat gemakshalve ook doen in dit artikel.

1.3. Aantal echtgenoten

Als we het hebben over polygamie dan kan een man in theorie een ongelimiteerd aantal vrouwen huwen. Over het algemeen zijn er echter wel veel voorkomende bijzondere vormen van polygamie waarbij het aantal partners wel beperkt is in aantal.

Bigamie

De bekendste vorm van polygamie waarbij het aantal partners is beperkt noemen we bigamie. Bigamie is het huwelijk tussen een man en twee vrouwen. In veel landen, met name in de westerse wereld, is deze huwelijksvorm bij wet verboden. Dat betekent dat ook het huwen van meer dan twee vrouwen verboden is overigens.

Quadrogamie

In de islam is het de man toegestaan, volgens de uitleg van veel Korangeleerden, om tot vier vrouwen te trouwen. Deze vorm van polygamie, ook wel quadrogamie genoemd, waarbij een man vier vrouwen trouwt, valt ook onder de regelgeving van bigamie zodat het eerder genoemde verbod op bigamie ook opgaat bij een dergelijk huwelijk.

Bij een islamitisch huwelijk moet overigens rekening worden gehouden met ook andere gevolgen dan de gevolgen van een polygaam huwelijk. U leest hier meer over het islamitische huwelijk en de gevolgen daarvan.

1.4. Registratie huwelijk

We spreken slechts van polygamie, ongeacht het geslacht of het aantal huwelijkspartners, als ook sprake is van een huwelijk. De vraag is dus wanneer sprake is van een huwelijk. Een huwelijk wordt in dit artikel onderverdeeld in drie verschillende typen. Binnen al deze soorten huwelijken is het mogelijk dat een man meerdere vrouwen trouwt. Het onderscheid is belangrijk voor de toepasselijke regels en de vraag of iets wel of niet toegestaan is.

Burgerlijk huwelijk

Een burgerlijk huwelijk is een huwelijk dat wordt gesloten door een bevoegde autoriteit zoals in Nederland de ambtenaar van de burgerlijke stand. Dit huwelijk wordt in elk geval erkend door de overheid van het land waar dat huwelijk is gesloten. Het huwelijk wordt geregistreerd in de registers van de overheid en over het algemeen wordt een burgerlijk huwelijk ook in andere landen erkend. Dit is niet altijd het geval zoals bijvoorbeeld bij het homohuwelijk.

Religieus huwelijk

Een religieus huwelijk is een huwelijk dat gesloten wordt door een religieuze autoriteit zoals een rabbijn, pastoor, imam etc. Dit huwelijk wordt erkend door de religieuze autoriteit die het huwelijk heeft gesloten en de religieuze gemeenschap waarvan de echtelieden deel uitmaken. Een religieus huwelijk kan geregistreerd worden door de religieuze autoriteit waar het huwelijk is gesloten. Niet elk land erkent een religieus huwelijk en soms is het ook niet toegestaan om een religieus huwelijk te sluiten.

Traditioneel huwelijk

Het traditioneel huwelijk, ook wel een cultureel huwelijk genoemd, is een huwelijk dat niet tegenover een autoriteit wordt gesloten maar over het algemeen tegenover de familie. Niet de overheid of een religieus instituut (synagoge, kerk, moskee etc.) bepaalt hoe het huwelijk wordt gesloten maar de tradities of de cultuur van de betrokken echtgenoten.

Dat betekent niet dat een dergelijk huwelijk geen religieuze achtergrond heeft overigens. Het gaat erom dat er geen autoriteit nodig is om dat huwelijk te sluiten. Dat betekent ook dat een traditioneel huwelijk in principe niet is geregistreerd bij de overheid of een religieuze autoriteit.

Dat maakt het traditionele huwelijk juridisch gezien een polyrelatie in plaats van en polygaam huwelijk. Wij vermelden deze relatie in dit overzicht omdat de partners de relatie wel zien als een huwelijk en de omgeving vaak ook.

2. Is een meervoudige relatie toegestaan in Nederland?

2.1. Niet toegestaan: polygamie

Een huwelijk in Nederland vindt uitsluitend plaats tussen twee mensen van verschillende of gelijk geslacht. Een burgerlijk huwelijk van een persoon met meerdere partners kan en mag in Nederland niet worden gesloten. Degene die bigamie pleegt of probeert te plegen is daarvoor strafbaar.

Religieus huwelijk

Een religieus huwelijk is in Nederland pas toegestaan nadat het burgerlijk heeft plaatsgevonden. Dat betekent dat een tweede religieus huwelijk niet gesloten kan worden omdat een tweede burgerlijk huwelijk niet is toegestaan en het religieuze huwelijk zelf niet gesloten mag worden voordat een burgerlijk heeft plaatsgevonden. Overigens is de religieuze autoriteit degene die vervolgd wordt indien een religieus huwelijk wordt gesloten voordat een burgerlijk wordt gesloten.

2.2. Wel toegestaan: polyrelatie

Het is wel toegestaan om een traditioneel huwelijk te sluiten. Het eerste traditionele huwelijk kan ook worden voltrokken bij de ambtenaar van de burgerlijke stand. Een tweede of volgende traditionele huwelijk kan niet worden geregistreerd bij de ambtenaar van de burgerlijke stand maar is op zichzelf niet verboden. Juridisch gezien is er ook niet sprake van polygamie zoals aangegeven aangezien een meervoudig traditioneel huwelijk een toegestane polyrelatie, ook wel een polyamoreuze relatie, is.

Overspel

Sinds 1971 behoort echtbreuk, of overspel, tot een andere toegestane meervoudige relatievorm. Hoewel in de ogen van de meeste mensen overspel moreel verwerpelijk is, heeft overspel geen strafrechtelijke gevolgen voor de plegers daarvan.

Meerdere samenlevingscontracten

De conclusie is dan ook dat een meervoudige relatie die niet een meervoudig huwelijk oplevert, ofwel een polyrelatie, toegestaan is in Nederland. Daarbij is het ook toegestaan om een samenlevingscontract te sluiten met de verschillende partners. Het is tot slot ook mogelijk om een huwelijk te hebben met de ene partner en daarnaast een samenlevingsovereenkomst met een andere partner.

Overigens is het (in de praktijk) niet mogelijk om die samenlevingsovereenkomsten, van een man met verschillende vrouwen, bij een notaris op te laten maken. Wel is het mogelijk om dergelijke samenlevingscontracten te laten opstellen door een advocaat.

3. Wordt een polygaam huwelijk erkend in Nederland?

In veel landen is polygamie wel toegestaan. De vraag is of een dergelijk huwelijk in Nederland erkend kan worden. Een huwelijk dat in het buitenland gesloten is en naar de regels van dat land rechtsgeldig is, wordt in principe in Nederland erkend. Dat huwelijk moet dan volgens de regels van dat land zijn gesloten. Hierop zijn echter uitzonderingen waarvan wij er enkele hierna zullen bespreken.

3.1. Strijd openbare orde

In sommige landen is het toegestaan om een tweede of volgende huwelijk te sluiten. In Marokko geldt bijvoorbeeld een verbod op polygamie wanneer onrechtvaardigheid jegens de echtgenotes valt te vrezen of wanneer de eerste echtgenote contractueel heeft bedongen dat de man geen tweede echtgenote zal huwen. De man kan in andere gevallen de rechtbank om toestemming vragen voor welke toestemming strenge eisen gelden. Daarbij wordt de eerste echtgenote gehoord door de rechter en kan zij ervoor kiezen om te scheiden naar aanleiding van het verzoek van de man.

Indien een dergelijk polygaam huwelijk in het buitenland rechtsgeldig is gesloten dan wordt dat over het algemeen in Nederland desalniettemin niet erkend wegens strijd met de openbare orde. Het tweede huwelijk wordt niet erkend en daardoor ook de rechtsgevolgen van dat huwelijk niet. Dit is het geval wanneer de man al in Nederland was getrouwd (of een geregistreerd partnerschap had) met iemand die de Nederlandse nationaliteit heeft, wanneer hij zelf de Nederlandse nationaliteit heeft of wanneer hij of een van de echtgenoten in Nederland woont.

Overigens is het sinds 5 december 2015 op grond van de Wet tegengaan huwelijksdwang hoe dan ook vaker het geval dat een huwelijk dat rechtsgeldig in het buitenland is gesloten in Nederland toch niet wordt erkend. Die erkenning wordt bijvoorbeeld buiten polygamie ook onthouden indien er sprake is van huwelijksdwang.

3.2. Erkenning na ontbinding

Dit is slechts anders wanneer het eerste huwelijk is ontbonden of nietig is verklaard. In dat geval kan het tweede huwelijk wel worden erkend. Dat betekent ook dat vanaf het moment van die ontbinding van dat eerste huwelijk ook rechtsgevolgen worden toegekend aan het tweede huwelijk. Zo worden de kinderen vanaf dat moment juridisch gezien beschouwd als de kinderen van de man.

In sommige gevallen helpt dat niet omdat vast moet komen te staan dat de vader bij de geboorte van het kind de juridische vader was. Dit is bijvoorbeeld het geval bij het doorgeven van de Nederlandse nationaliteit van de vader aan de kinderen. Dit kan worden hersteld door het kind alsnog te erkennen zoals we hierna zullen zien.

4. Wat zijn de gevolgen van polygamie?

4.1. Strafvervolging

Een persoon die polygamie pleegt, en daardoor bigamie, kan op grond van artikel 237 van het Wetboek van Strafrecht worden veroordeeld tot maximaal een gevangenisstraf van vier jaren of een geldboete van de vierde categorie indien hij dat met opzet doet. Dit geldt ook voor degene die een huwelijk aangaat met iemand terwijl die persoon wist dat dat een tweede huwelijk zou zijn. In de praktijk betekent het dat zowel de man die een tweede of volgende huwelijk sluit strafbaar is alsook de echtgenotes die weten dat ze een polygaam huwelijk aangaan.

4.2. Polygaam religieus huwelijk

Dit geldt overigens alleen voor een burgerlijk huwelijk en niet voor religieuze huwelijken. Bij het sluiten van een religieus huwelijk is uitsluitend de religieuze autoriteit strafbaar die het huwelijk heeft gesloten en niet de partners zelf. Partners die dus een polygaam religieus huwelijk sluiten zijn zelf dus niet strafbaar en kunnen ook niet vervolgd worden.

4.3. Verzwijging eerste huwelijk

Indien de partner, de man, die een polygaam huwelijk aangaat ook verzwijgt dat hij al getrouwd is ten opzichte van die tweede partner, de vrouw, dan hangt hem zelfs een gevangenisstraf van ten hoogste zes jaren of geldboete van de vierde categorie boven het hoofd. Daarnaast kan de persoon die polygamie pleegt ontzet worden uit het recht om een ambt of bepaalde ambten te bekleden, te dienen bij de gewapende macht of het zijn van raadsman of gerechtelijk bewindvoerder.

4.4. Praktijk strafbaarheid

Overigens is het niet zo, zoals soms wordt aangenomen, dat bigamie niet wordt vervolgd door het openbaar ministerie. Eind 2016 werd immers nog een man veroordeeld door de rechtbank Midden-Nederland voor het plegen van bigamie. Verder is het ook niet zo dat dit strafbare feit in Nederland moet zijn gepleegd. Ook wanneer een Nederlander bigamie pleegt in het buitenland kan hij hier vervolgd worden daarvoor. De pleger van bigamie kan mogelijk wel een beroep doen op een strafuitsluitingsgrond waardoor alsnog geen straf opgelegd wordt.

4.5. Ander gevolgen

Andere dan strafrechtelijke gevolgen, zoals de gevolgen voor de eventuele kinderen en partners, van een verboden polygaam huwelijk zijn te vergelijken met de gevolgen van een polyrelatie waarbij dus geen sprake is van een verboden huwelijk omdat er überhaupt geen sprake is van een huwelijk. Hieronder zullen wij deze juridische gevolgen bespreken voor de kinderen en de partners.

5. Wat zijn de gevolgen voor kinderen bij een polyrelatie?

5.1. Geen juridisch vaderschap

Bij een polyrelatie, in tegenstelling tot een burgerlijk (monogaam) huwelijk of geregistreerd partnerschap, is er niet automatisch sprake van een familierechtelijke band tussen de vader en de kinderen die uit de polyrelatie zijn geboren. Daardoor ontstaat er door het traditionele of religieuze huwelijk zelf geen juridisch vaderschap. Dat heeft tot gevolg dat de vader ook niet automatisch het gezag over de kinderen heeft, krijgen ze niet zijn achternaam en krijgen ze niet automatisch zijn Nederlandse nationaliteit.

5.2. Erkenning en gezag regelen

Dit kan worden verholpen door het kind te erkennen bij de gemeente samen met de moeder en vervolgens samen het gezag aan te vragen bij de rechtbank. In de toekomst zal het mogelijk zo zijn dat een koppeling tussen erkenning en gezag wordt gemaakt. Dan is slechts erkenning nodig waarbij tevens ook het gezag wordt verkregen waar dat nu nog twee verschillende stappen zijn.

Indien het kind de achternaam van de vader moet krijgen, dient de vader dat ook samen met de moeder aan te vragen bij de gemeente. Het gevolg van erkenning is dat de vader ook onderhoudsplichtig wordt en recht heeft op omgang mocht de relatie eindigen.

5.3. Verkrijging nationaliteit

Indien het kind voor de achttiende leeftijd wordt erkend, kan het kind ook de Nederlandse nationaliteit verkrijgen via de vader. Indien dat gebeurt na de zevenjarige leeftijd dient de vader met een dna-test aan te tonen dat hij ook de biologische vader is van het kind.

5.4. Financiële zaken

Het kind kan ook pas erven nadat het erkend is door de vader. Indien de vader zou overlijden voor de geboorte van het kind erft het kind ook van de vader als het voor die tijd is erkend. Het is dus om meerdere redenen verstandig om de erkenning al tijdens de zwangerschap te regelen. Ook voor zaken als de kinderbijslag, het kindgebonden budget, de ziektekostenverzekering, gezinshereniging is het van belang dat het kind tijdig wordt erkend.

6. Wat zijn de gevolgen voor partners bij een polyrelatie?

6.1. Erfenis

Partners erven niet van elkaar binnen een polyrelatie. Dat betekent dat er voor iedere relatie een testament opgemaakt moet worden. Het is echter wel zo dat de notaris slechts een van de partners daadwerkelijk als partner zal beschouwen mede met het oog op de fiscale gevolgen. De andere vrouw zal dan als een testamnentair erfgenaam worden aangemerkt met de nodige fiscale gevolgen. Tijdige inschakeling van een notaris is in deze kwestie dan ook van groot belang.

6.2. Sociale zekerheid

Bij sociale voorzieningen, sociale verzekeringen, pensioenvoorzieningen en fiscale aangelegenheden wordt over het algemeen steeds uitgegaan van een monogame relatie. Dat betekent bijvoorbeeld dat sociale verzekeringen en pensioenvoorzieningen slechts uitkeren aan een partner nadat de man arbeidsongeschikt is geraakt of is overleden. Ook wordt het ouderdomspensioen en nabestaandenpensioen niet bij helfte verdeeld zoals het geval is bij een huwelijk of geregistreerd partnerschap op grond van de Wet verevening pensioenrechten bij scheiding (Wet VPS).

Hierop zijn uitzonderingen mogelijk. Over het algemeen is dat het geval indien sprake is van een verdrag met het land waar de polyrelatie is aangegaan zoals de verdragen tussen Nederland en Marokko en tussen Nederland en Tunesië.

6.3. Beëindiging

Bij een polyrelatie heeft de wet niet veel geregeld. Het komt aan op de afspraken die onderling zijn gemaakt en de vraag of en hoe die zijn vastgelegd. Het is aan te raden om het een en ander vast te leggen in een samelevingsovereenkomst. Ook de gevolgen van de beëindiging van de relatie zijn dus niet bij wet geregeld. Dat geldt niet alleen voor de vraag of beëindiging mogelijk is maar ook op welke wijze.

Met name voor religieuze huwelijken kan dit van belang zijn omdat een religieuze autoriteit daar een bepaalde rol in kan spelen. Ook bij traditionele huwelijken is de vraag of het traditionele huwelijk zomaar beëindigd kan worden en welke gevolgen daaraan wordt verbonden door de familie.

6.4. Vermogen

Ook de gevolgen voor de bezittingen en schulden van de partners, de wijze waarop deze verdeeld dienen te worden en aan wie wat toekomt is niet bij wet geregeld voor een polyrelatie. Dat betekent ook hier dat afspraken moeten worden gemaakt.

Soms bepaalt de wet wel een regeling. Bijvoorbeeld wanneer een huis door beide partners wordt aangeschaft. In dat geval gelden de regels van mede-eigendom. Maar in veel gevallen is niet direct duidelijk aan wie wat toebehoort zodat dat met schriftelijke afspraken wel heel helder kan worden. Zeker in een huishouden met meerdere partners die wellicht ook allemaal een eigen inkomen hebben, kan dit ingewikkeld worden.

6.5. Partneralimentatie

Ook andere zaken die bij een echtscheiding vaak geregeld worden op grond van de wet zijn bij een polyrelatie niet wettelijk geregeld. Zo is er wettelijk niets geregeld als het gaat om partneralimentatie voor een echtgenote na verbreking van een polyrelatie.

Dit is overigens anders bij kinderalimentatie. Deze wordt wel door de wet geregeld ook als er geen rechtsgeldig huwelijk is. Daarvoor is echter wel erkenning van het kind nodig en anders moet het vaderschap door de rechter vastgesteld worden.

6.6. Echtelijke woning

Is de vraag wie in de echtelijke woning mag blijven wonen bij een ontbinding van een monogaam huwelijk al ingewikkeld, bij een polyrelatie is dat des te ingewikkelder indien de verschillende vrouwen in een woning leven met de man. Zeker wanneer er geen kinderen zijn, omdat de man dan ook kans maakt op de woning. Indien er kinderen zijn is de rechter meestal geneigd de woning toe te wijzen aan de moeder van de kinderen. De vraag is dan echter welke moeder? Ook hiervoor geldt weer dat het maken van schriftelijke afspraken onontbeerlijk is.

6.7. Verblijfsrecht

Indien sprake is van een polyrelatie dan heeft dat ook gevolgen voor het recht van een tweede echtgenote om zich hier te mogen vestigen in het kader van gezinshereniging indien de vrouw in het buitenland woont. Zo heeft deze tweede echtgenote in principe niet het recht om zich in Nederland te vestigen in het kader van gezinshereniging. Ook wanneer er sprake is van een toegestane polyrelatie, staat de IND niet toe dat gebruik wordt gemaakt van het recht op gezinshereniging om hier een tweede of volgende levenspartner te krijgen. Dat is overigens ook niet verwonderlijk aangezien dat erg fraudegevoelig is.

7. Conclusie

Verbod polygamie

In Nederland is het voor een man verboden om een tweede of volgende vrouw te trouwen. Daarop staan zware straffen voor zowel de man als de vrouwen die wisten dat de man een polygaam huwelijk aanging met hen. De straf wordt zwaarder wanneer de man zijn eerdere huwelijk heeft verzwegen. Bigamie wordt in de praktijk ook daadwerkelijk vervolgd zo blijkt uit recente rechtspraak.

Geen erkenning

Polygamie is niet alleen verboden maar ook wordt dit in principe niet erkend in Nederland. Dat betekent ook dat de kinderen die worden geboren uit een polygaam huwelijk juridisch gezien niet worden beschouwd als de kinderen van de vader. Dit heeft gevolgen voor allerlei zaken die betrekking hebben op de kinderen

Polyrelatie toelaatbaar

Het onderhouden van meerdere relaties met instemming van de andere partner(s), een polyrelatie, is in Nederland toegestaan. Dat betekent dat partners die een traditioneel huwelijk ten overstaan van de familie sluiten of die een religieus huwelijk sluiten tegenover een religieuze autoriteit niet worden vervolgd.

Gevolgen kinderen

De polyrelatie heeft wel diverse juridische andere gevolgen dan strafrechtelijke. Zo worden kinderen niet automatisch erkend, heeft de vader niet automatisch het gezag, krijgen de kinderen niet automatisch de achternaam of de nationaliteit van de vader. Ook erven de kinderen niet automatisch en hebben ze niet automatisch recht op kinderalimentatie, sociale zekerheidsuitkeringen en gezinshereniging. Het tijdig erkennen van de kinderen, aanvragen van het gezag, vaststellen van de achternaam en nationaliteit kan in deze situatie soelaas bieden.

Gevolgen partners

Als het gaat om de gevolgen voor de partners dan komen deze erop neer dat de vrouwen in een polyrelatie rechten ontberen die zij wel zouden hebben gehad bij een burgerlijk (monogaam) huwelijk of geregistreerd partnerschap. Het gaat onder meer om rechten op het gebied van erfenis, sociale zekerheid, beëindiging van het huwelijk, verdeling van het vermogen, partneralimentatie, de echtelijke woning en het verblijfsrecht.

Samenlevingscontract

Omdat de wet veel rechten en plichten regelt voor echtgenoten van een monogaam huwelijk en geregistreerd partnerschap, maar vaak niet voor een polyrelatie dienen deze rechten en plichten waar mogelijk vastgelegd te worden in samenlevingscontracten met de verschillende partners. Dit is in Nederland wel toegestaan en is zelfs raadzaam zodat er tijdens de polyrelatie maar ook na beëindiging daarvan duidelijk is wie welke rechten heeft waardoor ook een eventuele rechter handvatten heeft om oplossingen te bieden bij een toch al ingewikkelde relatievorm.