Op 14 november 2014 veroordeelde het gerechtshof Den Haag een imam op grond van artikel 449 Sr omdat hij een religieus huwelijk zou hebben gesloten zonder voorafgaand burgerlijk huwelijk. In dit blogartikel zoeken wij voor u uit of de rol van de imam in zijn algemeenheid wel onder de delictsomschrijving van dit artikel valt.
1. Artikel 449 van het Wetboek van Strafrecht
Artikel 449 van het Wetboek van Strafrecht (Sr) stelt dat de bedienaar van de godsdienst die een religieus huwelijk sluit tussen twee partners strafbaar is als deze twee niet aan hem te kennen hebben gegeven al voor de burgerlijke stand getrouwd te zijn.
Het doel is onder meer om misverstanden te voorkomen over wat wel en geen rechtsgeldig huwelijk is, de status van het burgerlijke huwelijk te beschermen maar ook om met name de vrouw te beschermen tegen het rechteloos achtergelaten worden na beëindiging van een religieus huwelijk zonder burgerlijk huwelijk.
Voor een succesvolle veroordeling op grond van artikel 449 Sr moet voldaan worden aan een aantal vereisten dat we kunnen halen uit dit artikel.
- Bedienaar van de godsdienst: allereerst moet het gaan om een bedienaar van de godsdienst. Hierbij kan gedacht worden aan een geestelijke.
- Religieuze plechtigheid: voorts moet de bedienaar van de godsdienst een religieuze plechtigheid verrichten om een religieus huwelijk tussen twee personen te bewerkstelligen. Deze bedienaar van de godsdienst dient dus een handeling te verrichten die erin resulteert dat de twee partners conform hun religieus recht getrouwd zijn.
- Ontbreken burgerlijk huwelijk: wanneer hij deze handeling verricht voordat de partners aan hem hebben doen blijken dat hun huwelijk reeds voor een ambtenaar van de burgerlijke stand is voltrokken, is de bedienaar van de godsdienst strafbaar.
2. De rol van een imam bij de islamitische huwelijkssluiting
Om na te gaan of een imam onder het bereik van dit artikel valt wanneer hij aanwezig is bij een islamitische huwelijkssluiting zullen we nagaan welke rol hij hierbij vervult.
2.1. De islamitische huwelijkssluiting
Wanneer een man aangeeft op islamitische wijze met een vrouw te willen trouwen en zij daarmee instemt, kan het huwelijk tussen hen gesloten worden. Bij de sluiting van een islamitisch huwelijk is het volgens bepaalde islamitische rechtsscholen vereist dat er een wali (ook wel huwelijksvoogd) aanwezig is die als een vertegenwoordiger van de vrouw optreedt. Dit is meestal de vader van de vrouw. Indien de wali is vereist dan dient ook hij in te stemmen met het huwelijk.
Deze wali kan vervolgens ook een rol spelen bij de sluiting van het huwelijk doordat hij namens de vrouw het aanbod aan de man doet door dit mondeling uit te spreken in de vorm van: “ik geef jou dochter ‘x’ om mee te trouwen” of woorden van gelijke strekking. Wanneer de bruidegom hiermee instemt en het aanbod dus aanvaardt, is het echtpaar op islamitische wijze gehuwd indien ook twee (mannelijke) islamitische getuigen aanwezig zijn. Verder dient een een islamitische bruidsgave afgesproken te worden. Als deze niet wordt afgesproken, is het huwelijk alsnog rechtsgeldig in de visie van de meeste islamitische rechtsgeleerden maar dient de man alsnog een gebruikelijke bruidsgave (ook wel bruidsgift) te voldoen.
Wanneer de wali niet noodzakelijk zou zijn volgens de betreffende islamitische rechtsschool dan kunnen de partijen het huwelijk onderling sluiten waarbij de twee islamitische getuigen nog wel noodzakelijk zijn voor de rechtsgeldigheid van het huwelijk. Daarnaast dient de man een bruidsgave te voldoen aan de vrouw hoewel dit geen geldigheidsvereiste is voor het huwelijk volgens het gros van de islamitische geleerden. Wel is de man verplicht om deze alsnog na huwelijkssluiting te voldoen indien hierover geen specifieke afspraken zijn gemaakt. Ook is het zo dat de afgesproken bruidsgave niet meteen voldaan hoeft te worden omdat afgesproken kan worden dat hij naderhand wordt voldaan.
2.2. De rol van de imam
Zoals uit de beschreven wijze van huwelijksvoltrekking blijkt, is de aanwezigheid van een imam niet vereist bij de sluiting van een islamitisch huwelijk. In ieder geval is hij geen formeel vereiste voor de totstandkoming van het islamitische huwelijk.
Wanneer hij wel aanwezig is bij een islamitisch huwelijk kan dit verschillende redenen hebben die losstaan van de totstandkoming van het huwelijk.
- Religieus advies: de imam kan instructies geven over hoe het huwelijk moet worden voltrokken, om na te gaan of aan alle formele vereisten van het huwelijk is voldaan en om erop toe te zien dat dit op correcte wijze gebeurt. Hij is als het ware een juridisch adviseur van het religieuze recht.
- Registratie huwelijk: daarnaast kan de aanwezigheid van de imam worden verlangd om het huwelijk te registreren. Hem wordt dan gevraagd een huwelijkscontract op te stellen waarin wordt bevestigd dat het huwelijk is voltrokken. Voorts kunnen eventuele afspraken tussen beide huwelijkspartners in het contract worden opgenomen zoals de hoogte en wijze van betaling van een uitgestelde bruidsgave.
- Recitatie Koran: tot slot wordt de imam geregeld ingeschakeld om de Koran te reciteren en smeekbeden te verrichten. Net als de voorgaande twee taken is dit geen taak die alleen de imam kan uitoefenen aangezien deze taak door elke moslim kan worden verricht die enige kennis heeft van de Koran en islamitische smeekbeden.
2.3. Tussenconclusie
Bij toepassing van de eerder genoemde vereisten van artikel 449 Sr op de hierboven beschreven rol van de imam bij het voltrekken van een islamitisch huwelijk kan geconcludeerd worden dat een imam gezien zijn functie en hoedanigheid kan worden aangemerkt als bedienaar van de godsdienst.
Hij kan echter niet worden aangemerkt als de persoon die een religieuze plechtigheid verricht om een huwelijk tussen twee personen te bewerkstelligen. Het huwelijk wordt immers voltrokken doordat de wali de vrouw ‘weggeeft’ aan de man en deze instemt met het aanbod. Of de man en vrouw sluiten onderling een huwelijk indien de wali niet is vereist volgens de islamitische rechtsschool die de partijen aanhangen.
De imam vervult daarbij geen formele rol naar islamitisch recht en kan ook niet worden aangemerkt als iemand die zelf enige plechtigheid vervult. Immers het geven van advies is niet nodig indien de man en vrouw de islamitische huwelijksregels zouden kennen, het opstellen van een huwelijkscontract is niet vereist en kan dus achterwege blijven en het reciteren van de Koran en smeekbedes kan door iedere aanwezige moslim worden gedaan.
4. Toepassing van artikel 449 Sr door de rechter
4.1. De uitspraak van het hof
Hoe kan het dan dat het gerechtshof te Den Haag op 14 november 2014 de imam in kwestie veroordeelt op grond van artikel 449 Sr? In deze uitspraak is het hof niet ingegaan op de daadwerkelijke rol van de imam bij de voltrekking van het huwelijk. Wellicht is dit door de verdediging onvoldoende aangevoerd.
Hetgeen uiteindelijk bewezen verklaard is in deze zaak, is het ondertekenen van een document, strekkende tot de islamitische huwelijkssluiting tussen partijen of het hebben verricht van daartoe strekkende handelingen. Dit voldoet ons inziens niet aan de vereisten van artikel 449 Sr gezien het opstellen/ondertekenen van het contract niet de feitelijke huwelijkssluiting is, maar slechts een bevestiging hiervan. Bij die huwelijkssluiting heeft de imam geen rol zoals aangegeven.
4.2. Cassatie bij de Hoge Raad
In cassatie is de uitspraak van het hof Den Haag deels vernietigd door de Hoge Raad op grond van een gebrek aan bewijs voor de “voltrekking” van twee van de vijf huwelijken waarvan de imam verdacht werd. De Hoge Raad is eveneens niet ingegaan op de rol die een imam vervult bij de voltrekking van een islamitisch huwelijk.
Wel heeft advocaat-generaal Harteveld (AG) in zijn conclusie enigszins aandacht besteed aan de rol van een imam bij de voltrekking van een islamitisch huwelijk. Hij komt op grond van kamerstukken over dit onderwerp tot de conclusie dat de wetgever wel de bedoeling had om ook de sluiting van een islamitisch huwelijk onder het bereik van artikel 449 Sr te laten vallen. Zijn doorslaggevende argumenten zijn dat de staatssecretaris heeft aangegeven dat een bepaling als artikel 449 Sr zinvol is in een samenleving met verschillende culturele en religieuze richtingen.
Daarnaast zou de toenmalig minister hebben aangegeven dat een bedienaar van de godsdienst bij het voltrekken van een islamitisch huwelijk betrokken kan zijn. We achten de argumenten van de AG echter niet doorslaggevend omdat hij niet ingaat op de functie van de imam bij deze huwelijkssluiting. Opmerking verdient dat in 1971 in een zaak voor de Hoge Raad het verweer is gevoerd dat een katholieke priester niet onder het bereik van artikel 449 Sr valt. De Hoge Raad is toen echter niet op dit verweer ingegaan omdat het ontbrak aan feitelijke onderbouwing.
5. Aanwezigheid imam bij huwelijk voldoende?
Gesteld zou kunnen worden dat, hoewel de imam niet de plechtigheid tot huwelijkssluiting verricht, de aanwezigheid van een imam bij de plechtigheid voldoende is om hem op grond van artikel 449 Sr te veroordelen. In tegenstelling tot advocaat-generaal Harteveld zien wij voor een dergelijke uitleg van artikel 449 Sr echter geen aanleiding in de parlementaire geschiedenis van dit artikel.
Sterker nog, in de beraadslaging van de Tweede Kamer van 9 november 1880 omtrent dit artikel werd de zorg geuit dat joodse huwelijken buiten het bereik van dit artikel zouden vallen aangezien voor toepassing van artikel 449 Sr vereist is dat de plechtigheid welke strekt tot sluiting van het religieuze huwelijk door een bedienaar van de godsdienst voltrokken is. De reden dat joodse huwelijken erbuiten vallen is, zo werd in de beraadslaging aangegeven, dat de huwelijkspartners elkaar het sacrament toedienen bij een joods huwelijk. Dit gebeurt niet door een bedienaar van de godsdienst.
Het is natuurlijk maar de vraag in hoeverre nog betekenis kan worden toegekend aan de parlementaire geschiedenis uit 1880 echter voor de bedoeling van de wetgever blijft deze historie nog altijd van belang. Ook het voorgaande is een aanwijzing dat de imam die aanwezig is bij een islamitische huwelijkssluiting niet onder het bereik valt van artikel 449 Sr.
6. Conclusie
Uit het bovenstaande kan geconcludeerd worden dat wanneer een imam (slechts) aanwezig is bij de voltrekking van een informeel gesloten islamitische huwelijk hij niet onder het bereik van artikel 449 Sr valt gezien zijn rol, althans het gebrek daaraan, bij de voltrekking van dit huwelijk. Het lijkt erop dat het gerechtshof op 14 november 2014 hier ten onrechte aan voorbij is gegaan.
Het blijft natuurlijk speculatie of de rechter meegaat in bovengenoemde uitleg van artikel 449 Sr wanneer dit verweer wordt gevoerd in een zaak waarin een imam op grond van artikel 449 Sr wordt vervolgd. Ook is het afhankelijk van de specifieke feiten en omstandigheden waaronder het islamitische huwelijk is gesloten en wat de feitelijke rol van de imam was in die gegeven omstandigheden. Het is hoe dan ook belangrijk om een gespecialiseerde advocaat in te schakelen wanneer dit voorbeeld zich voordoet die ook kennis heeft van het islamitische recht. Niet ontkend kan worden dat de vereisten van het islamitische recht van belang zijn om de rol van de imam te kunnen beoordelen.
Tot slot willen wij opmerken dat de VVD en GroenLinks op 24 april 2019 een voorstel hebben ingediend om de getuigen en de partners bij het sluiten van een informeel religieus huwelijk zonder voorafgaand burgerlijk huwelijk te beboeten. Op 16 mei 2019 is dit voorstel echter weer ingetrokken. Het voorstel zou wel meegenomen worden in een nieuwe wet tegen huwelijkse gevangenschap die de mogelijkheden verruimt om een islamitisch huwelijk te ontbinden via de Nederlandse rechter. Hiervan is echter in de op 27 november 2019 aangenomen wet tegen huwelijkse gevangenschap niets meer terug te vinden. Niet uitgesloten is dat dit voorstel in de toekomst weer wordt ingediend.
Ongeacht de vraag of een imam strafbaar is en of de partners en getuigen in de toekomst strafbaar worden, heeft het sluiten van uitsluitend een islamitisch huwelijk de nodige gevolgen voor beide partijen waardoor ook religieuze geleerden zulks over het algemeen niet aanraden.
Meer informatie of hulp nodig?
Wat zijn de kosten?
Klik hier voor meer informatie over de wijze waarop uw advocaatkosten kunnen worden vergoed en welke betalingsmethoden ons kantoor hanteert.