In Nederland is het niet toegestaan om islamitisch te trouwen voordat er een burgerlijk huwelijk tussen partijen is gesloten. Daarnaast wordt een islamitisch huwelijk niet als een rechtsgeldig huwelijk beschouwd binnen de Nederlandse rechtsorde. Hoe kan een echtpaar islamitisch trouwen in Nederland en voldoen aan zowel de Nederlandse als islamitische regels? In dit blog bespreek ik hoe om te gaan met de islamitische huwelijkssluiting binnen de Nederlandse rechtsorde.
1. Islamitisch huwelijk
Men kan zich afvragen waarom er überhaupt islamitisch getrouwd dient te worden als dit huwelijk binnen de Nederlandse rechtsorde niet erkend wordt en er naar Nederlands recht geen rechtsgevolgen aan verbonden zijn. Hoewel het islamitische huwelijk in Nederland niet wordt erkend, wordt het islamitische huwelijk door menig islamitisch geleerde wel als voorwaarde gezien voor een koppel om islamitisch gezien getrouwd door het leven te kunnen gaan. Het kan gezien worden als een religieuze of morele verplichting voor de moslim, wanneer deze wenst samen te leven met een partner.
1.1. Islamitische huwelijkssluiting
Over het algemeen wordt aangenomen dat een islamitisch huwelijk (nikah) aan de volgende basiseisen moet voldoen:
- De wali (huwelijksvoogd) van de vrouw biedt de man aan om met de vrouw te trouwen.
- Zowel de vrouw als de man stemmen hiermee in zodat er sprake is van aanbod en aanvaarding.
- Dit alles gebeurt in de aanwezigheid van twee (mannelijke) islamitische getuigen.
Daarnaast dient de man een bruidsgave (mahr) te voldoen waarover in de Nederlandse rechtspraktijk regelmatig het nodige is te doen. Er bestaat meningsverschil onder geleerden of dit een geldigheidsvereiste voor het huwelijk is.
Ook bestaat er meningsverschil of een vrouw zonder huwelijksvoogd zelf het huwelijk kan sluiten. Binnen bepaalde rechtsscholen wordt namelijk aangenomen dat de vrouw onder omstandigheden geen huwelijksvoogd nodig heeft.
1.2. Uitzonderingen en bijzonderheden
Naast de hiervoor besproken huwelijksvereisten bestaan er ook de nodige huwelijksbeletselen als uitzondering op de hiervoor besproken hoofdregels waardoor bepaalde huwelijken niet toegestaan zijn. Daarnaast zijn er diverse bijzonderheden zoals de mogelijkheid van polygamie waarover islamitische rechtsgeleerden eveneens van mening verschillen.
In alle gevallen dient gezien het voorgaande dan ook nagegaan te worden wat de concrete vereisten voor het sluiten van het islamitische huwelijk zijn volgens de betreffende richting (stroming), rechtsschool of rechtsgeleerde(n) die het echtpaar volgt.
2. Verhouding met burgerlijk huwelijk
Een burgerlijk huwelijk wordt voltrokken voor de burgerlijke stand. Op grond van artikel 1:68 van het Burgerlijk Wetboek (BW) mag er geen religieus huwelijk worden gesloten tussen twee mensen die nog niet burgerlijk gehuwd zijn.
Daarnaast kan de bedienaar van de godsdienst die een religieus huwelijk tussen partijen sluit, op grond van artikel 449 van het Wetboek van Strafrecht (Sr) strafrechtelijk vervolgd worden indien hij een huwelijk sluit tussen twee personen die nog niet burgerlijk gehuwd zijn.
Het is in dat kader nog maar de vraag of een imam die aanwezig is bij een islamitische huwelijkssluiting onder de delictsomschrijving van artikel 449 Sr valt. Desalniettemin is het van belang om te beseffen dat er vervolging zou kunnen plaatsvinden in dit kader.
2.1. Burgerlijk huwelijk: wettelijke bescherming
Het is belangrijk om burgerlijk te trouwen omdat hiermee rechten en plichten tussen beide partijen ontstaan op basis van het Nederlandse recht. Deze rechten en plichten kunnen onder meer een rol spelen bij de afstamming van de kinderen of bij een eventuele echtscheiding.
Beide partijen genieten bescherming van de Nederlandse wet bij het sluiten van een burgerlijk huwelijk en hebben daardoor ook specifieke plichten tegenover elkaar die kunnen worden afgedwongen bij de rechter.
2.2. Uitsluitend islamitisch huwelijk: rechtsonzekerheid
Ook het islamitische huwelijk geeft rechten en plichten aan beide partijen, die zowel tijdens het huwelijk gelden als bij een eventuele scheiding. Echter, het is moeilijk en soms onmogelijk om deze rechten en plichten in Nederland af te dwingen bij de rechter. Allereerst omdat het islamitische recht niet erkend wordt binnen de Nederlandse rechtsorde. Daarnaast zijn er in Nederland geen organisaties die zich hiermee bezighouden en die gezag toekomt op dit terrein, zoals die bijvoorbeeld wel in Engeland bestaan.
Dit leidt tot de nodige rechtsonzekerheid omdat partijen er niet zonder meer van uit kunnen gaan dat zij hun rechten te gelde kunnen maken bij het sluiten van uitsluitend een islamitisch huwelijk.
2.3. Gevolgen islamitisch huwelijk
In dat kader is het van belang om vast te stellen dat het sluiten van een islamitisch huwelijk wel de nodige (feitelijke) gevolgen kan hebben. Soms kan een dergelijk huwelijk zelfs leiden tot schrijnende situaties, waarbij een van de partners de ander onderdrukt.
Gezien de onbekendheid van de autoriteiten met de huwelijkse betrekking tussen beiden en het feit dat de onderdrukte soms geen concrete mogelijkheden heeft (of denkt te hebben) om zich op zijn of haar rechten te beroepen, kunnen hierdoor situaties van huwelijkse gevangenschap of partnergeweld ontstaan. Deze situaties komen overigens ook voor bij andere soorten religieuze huwelijken.
2.4. Huwelijkse gevangenschap
In de praktijk zien we dat het vaak vrouwen zijn die in een situatie terechtkomen van huwelijkse gevangenschap. Inmiddels is er wetgeving op het terrein van huwelijkse gevangenschap op komst waar overigens ook de nodige kritiek op bestaat. In de praktijk worden kwesties rondom huwelijkse gevangenschap dan ook vaak buiten de rechter om geregeld via bijvoorbeeld mediation.
Via mediation wordt immers bereikt dat de huwelijkse gevangenschap ook op een duurzame en breedgedragen wijze wordt beëindigd. Desalniettemin zijn er voldoende effectieve wegen via de rechter om beëindiging van de huwelijkse gevangenschap af te dwingen indien bemiddeling of mediation niet mogelijk of effectief blijken.
3. Islamitisch perspectief op burgerlijk huwelijk
De Nederlandse wet schrijft duidelijk voor dat een burgerlijk huwelijk tussen partijen dient te worden voltrokken voordat er een islamitisch of welk religieus huwelijk dan ook wordt voltrokken. Vanuit islamitisch perspectief zijn er verschillende wijzen om tegen deze verplichting aan te kijken. Ik bespreek hieronder twee dominante visies.
3.1. Burgerlijk huwelijk niet verplicht
Allereerst kan men stellen dat het burgerlijk huwelijk islamitisch gezien geen waarde heeft en dat deze verplichting daarom genegeerd kan worden. Alleen het islamitische huwelijk wordt als geldig beschouwd, dus alleen hier wordt waarde aan gehecht.
Het voltrekken van een burgerlijk huwelijk wordt in deze visie niet verplicht geacht of wordt gezien als een huwelijk dat pas na het islamitische huwelijk mag worden voltrokken ter bevestiging hiervan. Deze mening komt voornamelijk voor bij geleerden in het buitenland die onbekend (lijken te) zijn met de situatie in Nederland.
3.2. Burgerlijk huwelijk wel verplicht
Voorts kan ook gesteld worden dat een moslim zich dient te houden aan de wet van het land waar hij verblijft. Dit betekent dat wanneer deze wet voorschrijft dat een burgerlijk huwelijk vooraf dient te gaan aan een islamitisch huwelijk, dit voorschrift dient te worden gevolgd in deze visie.
Dit argument, in combinatie met de schrijnende situaties waarin een partner terecht kan komen indien er geen burgerlijk huwelijk tussen partijen is voltrokken, heeft ertoe geleid dat een aantal Nederlandse moskeeën heeft opgeroepen om in de Nederlandse context altijd een burgerlijk huwelijk te sluiten alvorens een islamitisch huwelijk af te sluiten.
4. Islamitisch huwelijk en de Nederlandse rechtsorde
Er zijn verschillende manieren waarop het wettelijke voorschrift om eerst burgerlijk te huwen gevolgd kan worden en waarmee dus ook de rechten en plichten die daaruit voortvloeien naar Nederlands recht kunnen worden gevestigd. We bespreken hierna een drietal mogelijkheden.
4.1. Islamitisch huwelijk na burgerlijk huwelijk
Allereerst kan het aanstaande echtpaar simpelweg eerst huwen voor de burgerlijke stand en daarna het islamitische huwelijk voltrekken. Dit betekent dat het islamitische huwelijk in volle omvang kan worden gesloten en/of gevierd nadat het huwelijk bij de gemeente is gesloten.
Rol imam
In dat geval loopt de imam die daarin een rol wil spelen ook geen risico op sancties. Hoewel deze imam naar islamitisch recht niet strikt noodzakelijk is bij die voltrekking en formeel daarin ook geen rol heeft, is het in naar Nederlands recht toegestaan dat hij daarin een rol speelt omdat het burgerlijke huwelijk al is voltrokken in deze situatie .
Eerbiediging rechtsstelsels
Op deze manier wordt zowel de Nederlandse rechtsorde gerespecteerd alsook de islamitische, zoals de laatste door de meeste Nederlandse islamitische rechtsgeleerden wordt ingevuld in ieder geval.
In dit kader is het ook van belang om te benadrukken dat partijen diverse afspraken kunnen maken bij de notaris in de vorm van huwelijkse voorwaarden en testamenten om zoveel mogelijk aan te sluiten bij de islamitische regelgeving. Daarmee kunnen partijen zorgen dat de eerbiediging van beide rechtsstelsels wordt geoptimaliseerd.
4.2. Islamitische voorwaarden bij burgerlijk huwelijk
Wanneer men waarde hecht aan het ongeveer gelijktijdig gehuwd zijn naar burgerlijk en islamitisch recht, kan men er ook voor zorgen dat aan de voorwaarden voor een islamitisch huwelijk wordt voldaan vlak na de huwelijkssluiting voor de burgerlijke stand.
Afstemming BABS
Zo kan de wali na de voltrekking van het burgerlijke huwelijk de vrouw te huwelijk aanbieden aan de man, in het bijzijn van twee islamitische getuigen die al dan niet ook aanwezig zijn in het kader van het burgerlijk huwelijk. Daarmee is voldaan aan de basisvereisten voor het sluiten van een islamitisch huwelijk. Dit vereist organisatie en afstemming met de buitengewoon ambtenaar van de burgerlijke stand (BABS) die in de volksmond de trouwambtenaar wordt genoemd.
Geen religieuze ceremonieën
Zo zal een BABS doorgaans geen religieuze ceremonieën aanvaarden tijdens de burgerlijke huwelijksvoltrekking. Het is echter wel denkbaar dat de wali in overleg met de BABS het woord krijgt na de huwelijksvoltrekking en de mededelingen (in het Nederlands) doet waardoor het paar ook islamitisch gehuwd wordt.
Consulaat of ambassade
Overigens kan het huwelijk geregistreerd worden bij een buitenlandse diplomatieke vertegenwoordiging (consulaat of ambassade) waarbij nog extra afspraken kunnen worden gemaakt zoals de hoogte van de bruidsgave en het moment waarop die betaald dient te worden. Daarmee wordt het islamitische huwelijk doorgaans gecompleteerd.
In dat kader dient ook vermeld te worden dat het sluiten van een huwelijk (dat al dan niet voldoet aan de islamitische voorwaarden) bij een consulaat of ambassade in Nederland alleen wordt erkend als geen van de partijen de Nederlandse nationaliteit heeft. Anders levert dat huwelijk geen rechtsgeldig huwelijk op naar Nederlands recht met alle gevolgen van dien.
4.3. Imam of wali als eendags-BABS
Men kan er tot slot voor kiezen om ofwel een imam ofwel een wali als eendags-BABS aan te stellen. Een BABS of trouwambtenaar houdt zich uitsluitend bezig met het voltrekken van huwelijken. De mogelijkheid bestaat om op grond van artikel 1:16 BW bij de desbetreffende gemeente een verzoek in te dienen om deze bevoegdheid voor één dag te geven aan iemand.
Bepaalde tijdsduur
Deze persoon zal hierop door de gemeente voor een bepaalde tijdsduur (zoals één dag) benoemd worden tot buitengewoon ambtenaar van de burgerlijke stand. Deze persoon dient voor de rechtbank te beloven deze functie naar behoren uit te oefenen. Ook dient deze persoon zich te houden aan artikel 1 van de Algemene wet gelijke behandeling, welke bepaling inhoudt dat hij zijn taak vervult zonder direct of indirect te discrimineren bij de vervulling van zijn taak.
Wali of imam
Wanneer een wali als eendags-BABS wordt aangewezen, kan deze het burgerlijke huwelijk voltrekken en de vrouw te huwelijk geven in het bijzijn van twee islamitische getuigen. Wanneer een imam als eendags-BABS wordt aangewezen, kan deze het burgerlijke huwelijk voltrekken en vervolgens toezien op de islamitische huwelijksvoltrekking. Hierdoor is er geen strijd met de Nederlandse wet, maar hebben de huwelijkspartners zelf de regie over hoe ze hun huwelijk willen sluiten waarbij ze op dezelfde dag zowel naar burgerlijk als islamitisch recht trouwen. De afstemming met deze zelfgekozen eendags-BABS is uiteraard veel eenvoudiger dan bij een reguliere BABS.
Locatie
Een huwelijk dat wordt voltrokken door een eendags-BABS, dient op grond van artikel 1 van het Besluit burgerlijke stand 1994 in beginsel op het gemeentehuis te worden voltrokken. De huwelijkssluiting mag slechts op een andere plaats binnen de gemeente worden voltrokken wegens een gewichtige reden. Hierbij kan gedacht worden aan de situatie waarin een van de partners gedetineerd zit.
Diverse gemeente hebben desondanks lokale regels die het mogelijk maken om op een andere locatie een huwelijk te sluiten waarbij sommige gemeenten het toelaten dat op verzoek elk gewenste locatie binnen de gemeente aangewezen kan worden als trouwlocatie. Om die reden moet dus altijd navraag worden gedaan bij de betreffende gemeente waar getrouwd kan worden.
Aangezien het islamitisch gezien geen verplichting is om het huwelijk op een specifieke locatie (zoals moskee) te voltrekken, zal een islamitisch huwelijk middels een eendags-BABS op de door de gemeente aangewezen locaties voltrokken kunnen worden tenzij daar specifieke bezwaren tegen zouden zijn vanuit islamitisch perspectief. In dat laatste geval zal het echtpaar in overleg met de gemeente moeten kijken naar welke locatie toegestaan is en naar islamitische regels ook aanvaardbaar is.
5. Conclusie
In Nederland is het verplicht een burgerlijk huwelijk te voltrekken alvorens partijen islamitisch huwen. Uit het bovenstaande blijkt dat er verschillende wijzen zijn waarop vanuit islamitisch oogpunt met deze verplichting kan worden omgegaan zoals het al dan niet met een imam voltrekken van het huwelijk na het burgerlijke huwelijk of door middel van een eendags-BABS.
Wanneer u aan de verplichtingen wilt voldoen vanuit het Nederlandse recht en tegelijkertijd ook een islamitisch huwelijk wenst te voltrekken volgens uw wensen, is het verstandig hierover advies in te winnen van een advocaat die gespecialiseerd is in zowel het islamitische als het Nederlandse recht zodat concreet nagegaan kan worden wat in uw geval nodig is om aan alle regelgeving te voldoen.
Meer informatie of hulp nodig?
Wat zijn de kosten?
Klik hier voor meer informatie over de wijze waarop uw advocaatkosten kunnen worden vergoed en welke betalingsmethoden ons kantoor hanteert.