Met de smartphone is het maken van hoogwaardige video- en geluidsopnames zeer gemakkelijk geworden. Hierdoor kan men eenvoudig bewijsmateriaal verzamelen voor bijvoorbeeld een rechtszaak; ook heimelijk gemaakte opnames. De vraag is of deze stiekem gemaakte opnames wel gebruikt mogen worden als bewijsmateriaal in een civiele procedure? We geven antwoord in dit blogartikel.
1. Strafbaarheid
In de wet is afluisteren onder omstandigheden strafbaar gesteld. Afluisteren houdt in dat er heimelijk opnames zijn gemaakt van een gesprek waaraan degene die opneemt geen deelnemer is. Dit is bepaald in artikel 139a van het Wetboek van Strafrecht (Sr).
Heimelijke opname deelnemer
In de wet is echter niets bepaald over het stiekem maken van geluidsopnames van een gesprek door een deelnemer van dat gesprek. Dit is dus niet strafbaar. Ook is het niet nodig om toestemming te krijgen voor het maken van opnames van gesprekken of de andere deelnemers aan het gesprek voorafgaand op de hoogte te stellen.
2. Stiekeme opname als bewijs
De wetgever heeft bepaald dat in civiele procedures in beginsel alle middelen kunnen worden gebruikt voor het bewijs. De rechter is vervolgens vrij in de waardering van het bewijs. Hij bepaalt welke bewijsmiddelen hij relevant acht en welke niet.
Vrije bewijsleer
Dit is de zogenaamde vrije bewijsleer en is vastgelegd in artikel 152 van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (Rv). Een stiekem gemaakte opname mag dus ook als bewijsmiddel worden aangevoerd in een civiele procedure.
3. Privacy
Het grondrecht op privacy is vastgelegd in artikel 10 van de Grondwet en artikel 8 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM).
Verticale werking
In beginsel geldt dit grondrecht evenals andere grondrechten in de verhouding tussen de overheid en de burger. Dit wordt de verticale werking van grondrechten genoemd. Dit betekent dat de overheid de privacy heeft te respecteren van burgers.
Horizontale werking
Het is echter ook mogelijk dat grondrechten in de verhouding tussen burgers onderling werken. Dit wordt de horizontale werking van grondrechten genoemd. In het geval van privacy betekent deze verticale werking dat ook burgers onderling elkaars recht op privacy dienen te respecteren.
In 1987 erkende de Hoge Raad immers dat het echt op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer ook een horizontale werking heeft. In beginsel levert een inbreuk op het recht op privacy in de verhouding tussen burgers onderling dan ook een onrechtmatige daad op.
4. Stiekeme opname vs. privacy
Ongetwijfeld zult u zich afvragen hoe het maken van stiekeme opnames nu in verhouding staat tot het recht op privacy. Het voelt ergens natuurlijk vreemd; dat opnames die zonder toestemming van de ander worden gemaakt uiteindelijk tegen hem kunnen worden gebruikt in een civiele procedure.
Belangenafweging
De Hoge Raad beoordeelt deze kwestie aan de hand van een belangenafweging. Allereerst bepaalt hij of er sprake is van onrechtmatig verkregen bewijs. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer er sprake is van een inbreuk op de privacy, tenzij er sprake is van een rechtvaardigingsgrond voor zo een inbreuk.
Rechtvaardigingsgrond
Of die rechtvaardigingsgrond aanwezig is, wordt beoordeeld op grond van de omstandigheden van het geval. De rechter weegt in dergelijke gevallen af of de ernst van de inbreuk op de privacy zwaarder weegt dan de belangen die met de stiekeme opname gediend zijn. Deze belangenafweging komt voort uit het principe dat in het civiele recht de waarheidsvinding in een zaak zwaarder weegt dan het uitsluiten van bewijs.
5. Bewijsuitsluiting
Na het lezen van al het voorgaande lijkt het haast onmogelijk om tot bewijsuitsluiting te komen van stiekem gemaakte opnames. Toch zijn er zaken bekend waarin de rechter heeft beslist dat het onrechtmatig verkregen bewijs diende te worden uitgesloten.
Bijkomende omstandigheden
Dit doet de rechter wanneer er sprake is van zogenaamde bijkomende omstandigheden. In gevallen van ernstige inbreuk op de persoonlijke levenssfeer van personen wordt bewijs bijvoorbeeld uitgesloten. Een voorbeeld hiervan is een uitspraak van het Gerechtshof ‘s-Hertogenbosch.
Verschoningsrecht
Het ging hierbij om een civiele zaak tot vergoeding van schade die het slachtoffer van mishandeling door een familielid had opgelopen. Hij had hierbij heimelijk een geluidsopname gemaakt van een gesprek tussen familieleden van degene die was beschuldigd van mishandeling. Een van de familieleden op de opname had eerder aangegeven zich te beroepen op zijn verschoningsrecht: als familielid was hij niet verplicht te verklaren over de gebeurtenis.
Bewijs uitgesloten
Het gebruik van de opname als bewijs zou dus in strijd zijn met dit verschoningsrecht. Het hof vond dat het belang van waarheidsvinding minder zwaar woog dan het verschoningsrecht van het familielid in deze zaak. Het hof besloot derhalve tot bewijsuitsluiting van de stiekeme opname.
6. Schadevergoeding?
Hoewel onrechtmatig verkregen bewijs in veel gevallen wel gebruikt kan worden in een civiele procedure kan onrechtmatige bewijsgaring toch leiden tot andere sancties. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een schadevergoeding voor een werknemer.
Onrechtmatig verkregen bewijs?
Toch zal dit in geval van stiekem gemaakte opnames niet in alle gevallen opgaan. Een stiekem gemaakte opname in werksfeer wordt in veel gevallen door de rechter niet als onrechtmatig verkregen bewijs bestempeld.
Zakelijke inhoud
Indien het gesprek een geheel zakelijke inhoud heeft, oordeelt de Hoge Raad dat er geen inbreuk is gemaakt op de persoonlijke levenssfeer. Indien het bewijs niet als onrechtmatig verkregen wordt beschouwd, is een schadevergoeding derhalve niet meer aan de orde.
7. Andere nadelen?
Hoewel een stiekem gemaakte opname in veel gevallen niet zal leiden tot bewijsuitsluiting is het mogelijk dat zo een opname tot andere nadelige consequenties leidt voor degene die de opname heeft gemaakt.
Verwijtbaarheid conflict
In een procedure tussen werkgever en werknemer, waarbij die werkgever bijvoorbeeld stiekeme opnames heeft geproduceerd, kunnen de opnames een nadelige rol spelen voor wat betreft de wederzijdse verwijtbaarheid in een conflict.
Goed werkgeverschap
Ook kan het betekenen dat de rechter overweegt dat de eisen van goed werkgeverschap zijn overtreden. Dit kan leiden tot financiële consequenties. Helemaal zonder risico of nadelen is het stiekem opnemen van gesprekken dus niet.
Meer informatie of hulp nodig?
Wat zijn de kosten?
Klik hier voor meer informatie over de wijze waarop uw advocaatkosten kunnen worden vergoed en welke betalingsmethoden ons kantoor hanteert.