Vervolgen of niet? De verschillende afdoeningsmogelijkheden in strafzaken

De officier van justitie (OvJ) speelt een centrale rol in het Nederlandse strafprocesrecht. De OvJ heeft het gezag over het opsporingsonderzoek, wat betekent dat hij bijvoorbeeld de aanhouding van een verdachte mag bevelen. Maar ook nadat de politie een onderzoek heeft afgerond, moet de OvJ een belangrijke keuze maken; namelijk hoe de zaak moet worden afgedaan. In dit blog wordt stilgestaan bij deze zogeheten afdoeningsmogelijkheden.

1. Het onvoorwaardelijke sepot

De eerste beslissing die de OvJ kan nemen, is om in een individuele strafzaak definitief niet tot vervolging over te gaan, ook wel een sepot genoemd. Dat betekent dat de zaak op dat moment eindigt en de verdachte niet (verder) vervolgd zal worden. We spreken dan van een onvoorwaardelijk sepot.

Als een direct belanghebbende het niet eens is met een sepot kan er een zogeheten artikel 12 Sv-procedure worden gestart. Bij deze procedure kan het Openbaar Ministerie (OM) door het gerechtshof verplicht worden om tot vervolging over te gaan.

Lees ook: Wat kunt u doen als het OM niet wil vervolgen?

2. Het voorwaardelijke sepot

Bij het zojuist besproken onvoorwaardelijke sepot komt de zaak definitief ten einde. Dat is anders wanneer de OvJ besluit om over te gaan tot een voorwaardelijk sepot. Daarbij stelt de OvJ de beslissing omtrent een mogelijke verdere vervolging uit en verbindt daaraan een of meer voorwaarden.

2.1. Algemene voorwaarde

Bij het voorwaardelijke sepot is de algemene voorwaarde dat de verdachte gedurende een bepaalde tijd geen enkel ander strafbaar feit pleegt.

2.2. Bijzondere voorwaarde

De zogeheten bijzondere voorwaarden die worden verbonden aan het voorwaardelijke sepot verschillen per geval. Zo kan gedacht worden aan een contactverbod of de verplichting om zich te laten begeleiden door de reclassering.

Vanaf 1 maart 2021 geldt echter het beleid dat een sepot met bijzondere voorwaarden in beginsel niet meer wordt ingezet. Daarvoor zal gebruik gemaakt worden van de hierna te bespreken strafbeschikking.

3. Soorten sepots

3.1. Technisch sepot

Grofweg zijn er twee soorten sepots te onderscheiden: het technische sepot en het beleidssepot.

Het eerste soort sepot wordt het technische sepot genoemd. Daarvan is bijvoorbeeld sprake als er wegens gebrek aan bewijs volgens de OvJ geen haalbare zaak is en op zitting dus vrijspraak zou volgen of als een persoon onterecht als verdachte is aangemerkt. Van een technisch sepot is ook sprake als de OvJ niet zou mogen vervolgen, zoals bij kinderen onder de twaalf jaar.

3.2. Beleidssepot

Naast het technische sepot kennen we het beleidssepot. Bij een beleidssepot zou de zaak theoretisch gezien tot een veroordeling kunnen leiden, maar besluit de OvJ desondanks om deze te seponeren. Die keuze kan de OvJ maken op gronden ‘aan het algemeen belang ontleend’.

Zo kan worden gedacht aan een uit de hand gelopen ruzie in een huwelijk waarbij iemand (licht) mishandeld is, waarbij het slachtoffer aan de OvJ te kennen geeft dat de ruzie is bijgelegd en de beide partijen samen in relatietherapie zijn om de relatie te verbeteren.

3.3. Schadevergoeding

Mocht het zo zijn dat de verdachte in voorarrest heeft gezeten in verband met het strafbare feit dat geseponeerd is, kan de verdachte onder bepaalde voorwaarden schadevergoeding ontvangen vanwege deze onterechte vrijheidsbeneming. Het is van belang dat dit tijdig gebeurt en wel binnen drie maanden nadat u op de hoogte bent geraakt van de sepotbeslissing.

Lees ook: Schadevergoeding bij onterechte vrijheidsbeneming

4. De transactie

De transactie is een bijzondere vorm van het voorwaardelijke sepot. Het bijzondere aan de transactie is dat de voorwaarde inhoudt dat bijvoorbeeld een bepaald geldbedrag moet worden betaald of een taakstraf wordt uitgevoerd, waarna vervolging definitief van tafel is. Belangrijk om te vermelden is dat het voldoen aan deze voorwaarde niet betekent dat de verdachte schuld bekent.

4.1. Geen vervolging

Er is bij de transactie formeel dan ook geen sprake van vervolging, in tegenstelling tot de hierna te bespreken strafbeschikking. Een bekend voorbeeld van een vrij recente transactie is die in het onderzoek naar witwaspraktijken door de ING, welke maar liefst € 775 miljoen betrof. De transactie wordt, zo is de verwachting, in de toekomst echter afgeschaft.

4.2. Invloed op VOG/VGB en naturalisatie

Daarnaast is het van belang om te vermelden dat de transactie gevolgen heeft voor de vraag of u in aanmerking komt voor een Verklaring Omtrent Gedrag (VOG) of Verklaring van Geen Bezwaar (VGB) ondanks dat met een transactie geen schuld wordt bekend en in feite de vervolging zelfs wordt afgekocht.

Een seponering van uw zaak is niet altijd van invloed op verkrijging van een VOG of VGB. Zo wordt een technisch sepot waarbij u onterecht als verdachte bent aangemerkt niet tegengeworpen bij een aanvraag om een VOG of VGB. Ook kan een voorwaardelijk sepot of een transactie worden tegengeworpen bij naturalisatie.

Het is dus van groot belang om altijd een strafrechtadvocaat in te schakelen alvorens u akkoord gaat met een voorwaardelijk sepot of een transactie. Het is namelijk soms verstandiger om uw zaak te laten beoordelen door de strafrechter die u ook kan vrijspreken in welk geval u geen last meer heeft van de betreffende strafzaak.

Lees ook: Het hoe, wat en waarom van de VOG

Lees ook: Zeven vragen over de Verklaring van Geen Bezwaar (VGB)

5. De strafbeschikking

Sinds 2008 heeft de OvJ de bevoegdheid om zelf een zogeheten strafbeschikking uit te vaardigen. Daarbij kunnen straffen en maatregelen worden opgelegd aan de verdachte. De wet stelt wel dat een strafbeschikking slechts mag worden uitgevaardigd bij een verdenking van een strafbaar feit waar maximaal zes jaar gevangenisstraf op staat.

Het bijzondere aan de strafbeschikking is dus dat de OvJ een sanctie mag uitdelen naast de strafrechter. Voordat de strafbeschikking wordt opgelegd moet een verdachte vaak gehoord worden door de OvJ, bijvoorbeeld als een taakstraf wordt opgelegd. Als de verdachte het niet eens is met de strafbeschikking kan hij daartegen verzet instellen zodat de zaak alsnog door de strafrechter wordt beoordeeld.

Voor het buitengerechtelijk stellen van voorwaarden omtrent het gedrag dient sinds 1 maart 2021 de strafbeschikking te worden benut in plaats van een voorwaardelijk sepot. Dat betekent dat het OM dan gebruik dient te maken van de zogeheten gedragsaanwijzing die vervat is in een strafbeschikking. De verwachting is dan ook dat er vaker een strafbeschikking wordt uitgedeeld dan voorheen.

Ook hier is het van belang dat u een strafrechtadvocaat raadpleegt alvorens u besluit om te berusten in de strafbeschikking. Soms is het namelijk verstandig om verzet in te stellen waarbij u de gelegenheid heeft om uw zaak te (laten) bepleiten bij de strafrechter. U heeft dan de kans dat u wordt vrijgesproken.

6. Naar de strafrechter

Een groot deel van de strafzaken wordt echter ‘gewoon’ behandeld tijdens een openbare zitting bij de strafrechter. Om dat te bewerkstelligen, dient de OvJ een zogeheten dagvaarding uit te reiken aan de verdachte waarin deze wordt opgeroepen voor de zitting.

Op de zitting mag de OvJ dan toelichten waar de verdachte van verdacht wordt en welk bewijs er beschikbaar is. Naar aanleiding van het onderzoek ter terechtzitting en de informatie opgenomen in het dossier is het vervolgens aan de strafrechter om te oordelen of wettig en overtuigend bewezen is dat de verdachte schuldig is aan het aan hem ten laste gelegde feit.

Lees ook: Hoe komt de strafrechter tot zijn uitspraak?

Lees ook: Welke straffen kan een rechter opleggen?

Lees ook: Vervolgd door justitie? Welke straf kunt u verwachten?

Conclusie

In dit blog is stilgestaan bij de afdoeningsmogelijkheden die de OvJ tot zijn beschikking heeft. De beslissing om wel of niet te vervolgen, en op welke manier dat gebeurt, is van groot belang voor het verdere verloop van een strafzaak. Zo hebben we gezien dat niet elk sepot betekent dat vervolging definitief niet meer mogelijk is.

In dat kader is het van belang om in de gaten te houden dat een sepot, transactie of een strafbeschikking invloed kunnen hebben op het verkrijgen van een VOG of een VGB in die zin dat een dergelijke afdoening in de weg kan staan aan de verkrijging daarvan. Ook het verkrijgen van de Nederlandse nationaliteit kan hierdoor belemmerd worden.

Het is daarom van groot belang dat u een strafrechtadvocaat raadpleegt alvorens u besluit om te berusten in de afdoening door het OM. Het kan namelijk in sommige gevallen verstandiger zijn om uw zaak voor te leggen aan de strafrechter in plaats van de afdoening over te laten aan het OM.